Nước trong không có nghĩa là nước sạch. Còn nhiều thứ khác có thể làm hại đến cá mà bạn không thể thấy được (ammonia). Nhưng may mắn là trong nước luôn có những loại vi khuẩn có lợi giúp bạn có thể xử lý được chất gây hại này.
Quá trình vi khuẩn hình thành đủ lớn gọi là quá trình nitrat hóa hay cycle. Đây là yếu tố quan trọng nhất để giúp bể cá ổn định và cá luôn khỏe mạnh.
Quá trình cycle phải mất khoảng 4-10 tuần. Hệ vi sinh có lợi khi đó sẽ có dạng các lớp nhầy màu nâu ở trong lọc. Nghe hơi kinh đúng không? Tuy nhiên lớp nhầy này lại đặc biệt có lợi, khi bạn rửa lọc cần tránh rửa hết các lớp nhầy đó.
Cycle bể sẽ vô cùng đơn giản, miễn là bạn có bộ lọc đủ lớn và cho bể nhiều thời gian để hệ sinh thái trong đó có thể tự cân bằng là được.
Tại sao ammonia lại độc cho cá?
Ammonia là chất độc trực tiếp đối với cá, chúng có thể:
- Chúng làm cháy tế bào của cá, bắt đầu là tế bào ở mang
- Một khi được hấp thụ vào cơ thể, ammonia có thể phá hủy các tế bào khác
- Mang cá bị tổn hại sẽ làm cá khó hô hấp
- Cá bị nhiễm ammonia sẽ không có cách để lọc ammonia khỏi cơ thể
- Ammonia sẽ càng lúc càng tích tụ nhiều trong cơ thể chúng và làm vấn đề về sức khỏe trầm trọng hơn, cuối cùng có thể dẫn đến chết cá.
Về quá trình nitrate hóa
Có 3 chất liên quan đến quá trình cycle, đó là ammonia, nitrite và nitrate. Quá trình cycle sẽ chia ra làm 3 giai đoạn.
Ở giai đoạn đầu tiên, khi mới làm bể, lượng ammonia từ phân nền hoặc các loại hợp chất hữu cơ sẽ tăng cao và vi khuẩn có lợi sẽ phát triển để tiêu thụ lượng amonia đó và sản sinh ra nitrite.
Ở giai đoạn thứ hai, khi nitrte tăng cao, một loại vi khuẩn có lợi nữa sẽ bắt đầu tiêu thụ nitrite và sản sinh ra nitrate. Hai loại chất ammonia và nitrite có khả năng gây hại cho cá và các loại sinh vật thủy sinh khác nhưng nitrate thì không nếu ở số lượng ít.
Ở giai đoạn thứ ba, cây cối thủy sinh sẽ sử dụng nitrate làm nguồn nitơ để có thể phát triển
Vi sinh có lợi là gì
Hầu hết vi sinh đang tồn tại là có lợi. Nếu không có vi sinh, ta không thể tiêu hóa được thức ăn, có được kháng sinh, hoặc có các loại đồ ăn lên men,.. Có nhiều loại vi sinh có lợi giúp ta tấn công các loại vi sinh có hại, một số khác thì chiếm chỗ của vi sinh có hại, làm chúng khó sinh sôi và phát triển được.
Chúng có mặt ở khắp mọi nơi. Ước tính rằng trong một gram đất có thể chứa 40 triệu cá thể vi sinh vật.
Nhưng mà khi nói đến vi sinh có lợi trong bể cá thì ta thường nói về loại vi khuẩn có khả năng xử lý ammonia (các loại vi khuẩn tự dưỡng).
Vi khuẩn dị dưỡng sống nhờ chất hữu cơ
Vi khuẩn dị dưỡng hấp thụ chất hữu cơ từ chất thải của cá, cây cối hoặc thức ăn thừa. Các chất thải hữu có chúng ăn sẽ được chuyển hóa thành các chất như ammonia.
Vi khuẩn dị dưỡng là loại vi khuẩn đầu tiên hình thành khi bạn mới làm bể cá bởi chúng sẽ sinh sản nhanh hơn nhiều.
Vi khuẩn dị dưỡng thông thường sẽ không làm hại cho cá một cách trực tiếp. Tuy nhiên, nếu trường hợp xấu xảy ra, chúng có thể trở thành vi khuẩn hiếu khí và bắt đầu sử dụng oxy trong nước. Điều này gây thiếu hụt oxy và biểu hiện là cá ngoi lên mặt nước để thở lấy oxy.
Chúng có thể thải ra ammonia khi tiêu thụ vật chất hữu cơ. Ammonia là chất độc cho bể cá, kể cả với một lượng nhỏ.
Vi khuẩn dị dưỡng có số lượng lớn hơn hầu hết vi khuẩn tự dưỡng. Vi khuẩn tự dưỡng thường mất khoảng 24 giờ để sinh sản, trong khi đó vi khuẩn dị dưỡng chỉ mất 20 phút. Đây là lý do bạn cần 10 đến 14 ngày để bể có thể cycle ổn định sau khi mới được làm.
Vi khuẩn tự dưỡng có thể tự tạo thức ăn (vi khuẩn có lợi)
Thay vì cần chất hữu cơ để sống, nhiều loại vi khuẩn tự dưỡng có thể tự tạo chất hữu cơ làm thức ăn. Tùy thuộc vào nơi chúng sống, loại vi khuẩn này sẽ sống dựa vào sắt, lưu huỳnh, H2S, … Trong hệ sinh thái bể cá, chúng sẽ sống dựa vào ammonia.
Những loại vi khuẩn này thường được gọi là vi khuẩn nitrat hóa. Lý do cho cái tên này là do quá trình chúng tiêu thụ ammonia.
Về bùng phát vi khuẩn
Đôi lúc, sau khi mới làm bể, chất hữu cơ dư thừa có thể khiến vi khuẩn dị dưỡng sinh sôi, phát triển mất kiểm soát. Khi đó chúng sẽ tạo thành quần thể nhiều đến nỗi có thể nhìn thấy bằng mắt thường.
Bể cá khi đó sẽ bị đục trắng. Đây là thời điểm chúng đang sinh sôi mạnh, tạo nhiều ammonia, vậy nên sẽ vô cùng nguy hiểm đối với cá cũng như là các loài khác.
Vấn đề sẽ tự giải quyết khi bể hết chất hữu cơ dư thừa, ổn định lại. Khi đó vi khuẩn dị dưỡng sẽ chết bớt đi và nước sẽ trong trở lại.
Đôi khi, bể cá có thể bị dư thừa chất hữu cơ hòa tan trong nước, khi đó tình trạng vi khuẩn bùng phát sẽ quay trở lại.
Cách cycle cho bể một cách đơn giản nhất
Nếu bể của bạn mới làm thì hãy khoan mua cá vội. Mua và thả cá vào bể khi bể chưa cycle xong là cách nhanh nhất để giết chúng đó.
Cách đơn giản nhất để cycle cho bể cá là chạy lọc cho bể và cứ để như vậy. Sau đó bạn hãy thả thêm tẹo thức ăn vào bể để tạo ammonia làm thức ăn để nuôi vi khuẩn có lợi.
Nước có thể sẽ bị đục trong một vài tuần.
Tuy vậy, đây là tình trạng hoàn toàn bình thường. Nếu bạn cứ để nguyên như vậy thì nước sẽ tự trong trở lại.
Nền bể sau đó có thể bị hơi nâu một tẹo nhưng mà bạn cũng nên mặc kệ vậy. Sau khoảng 4 tuần thì nhiều khả năng bể cá đã được cycle hoàn chỉnh.
Cách đẩy nhanh quá trình cycle bể
Nếu bạn muốn đẩy nhanh quá trình cycle thì có thể châm thêm vi sinh sống/ hoặc sử dụng lọc/ nước từ bể khác.
Ngoài ra, bạn cũng có thể lấy lớp màng nhầy màu nâu từ lọc bể khác và thả vào trong bể chính. Lớp nhầy màu nâu đó là quần thể vi khuẩn và sẽ chứa rất nhiều vi khuẩn có lợi cho bể cá của bạn.
Nếu không bạn cũng có thể lấy một ít đất từ vườn hoặc một ít phân bón hữu cơ, bùn,… để cho vào trong bể. Các loại chất này sẽ chứa rất nhiều vi khuẩn có lợi, thật đấy mình không đùa đâu.
Bạn nên tránh dùng các loại đất trong gói đã được khử trùng.
Làm sao để biết bể đã cycle xong?
Bể cá trong chưa chắc là bể đã cycle xong. Cách hữu ích nhất là bạn mua một bộ kit test ammonia, nitrite để test nồng độ trong bể. Một khi ammonia và nitrite về 0 thì tức là bể đã được cycle xong.
Một số người còn mua test nước về để nuôi. Nếu chúng sống khỏe thì tức là bể đã ổn định và không còn chất độc.
Có cần mua thêm vi sinh không?
Vi sinh có thể có lợi trong một số trường hợp, có thể kể đến là khi mới làm bể hoặc là khi hệ vi sinh trong bể bị mất cân bằng.
Nhưng đối với mình thì bạn không cần phải sử dụng, châm vi sinh cho bể quá thường xuyên đâu. Vậy nên bạn không cần phải mua một lọ vi sinh to đùng để châm thường xuyên cho bể.
Xem thêm bài viết này để biết thêm khi nào bạn cần châm thêm vi sinh.
